Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι σύζυγος του Παύλου Κρεμέζη, πολιτικού μηχανικού και έχουν δύο κόρες, την Ανθώ (πολιτιστική διαχείριση) και την Ευγενία (αρχιτεκτονική) και τρία εγγόνια.

Το 1962 άρχισε τις σπουδές της στη αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το 1967 απέκτησε το δίπλωμα του Αρχιτέκτονα.

Το 1983 απέκτησε το δίπλωμα Εμπεριστατωμένων Σπουδών (D.E.A) στη Νεοελληνική Ιστορία από το Πανεπιστήμιο PARIS IV- Σορβόννη.

Το 1986 ανακηρύχτηκε Διδάκτωρ της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ.

 

Αμέσως μετά την αποφοίτησή της από το ΕΜΠ, με πρόταση του Καθηγητή της τότε Έδρας Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας, εντάχθηκε στους διδάσκοντες της Έδρας ως άμισθος βοηθός και το 1970 ως έμμισθος βοηθός.

Το 2010 αφυπηρέτησε με τη βαθμίδα του Καθηγητή και το 2011 ανακηρύχτηκε Ομότιμη Καθηγήτρια.

Από το 2002 ως το 2010 ήταν διευθύντρια του Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας του ΕΜΠ, όπως και του Αρχείου το οποίο ανήκε στο Σπουδαστήριο αυτό.

 

Η διδασκαλία της -θεωρία και ασκήσεις σύνθεσης- αφορούσε την ανάλυση των αρχιτεκτονικών μορφών της διεθνούς σύγχρονης αρχιτεκτονικής κυρίως δε τη διερεύνηση της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και του μορφολογικού χαρακτήρα αισθητικά αξιόλογων οικιστικών συνόλων, ο οποίος αποτελεί χαρακτηριστικό που η γνώση του είναι απαραίτητη για ενέργειες όπως η διατήρησή τους ή η ένταξη σε αυτά σύγχρονης κατασκευής.

Από το 1999-2012 δίδαξε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Προστασία Μνημείων» της Σχολής.

Επίσης δίδαξε:

• σε τριετές διακρατικό (Γαλλία, Πορτογαλία, Ελλάδα)  εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Paris La Villette και

• σε επιμορφωτικά σεμινάρια (ΕΜΠ Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης, ΤΕΕ, Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης).

Έδωσε διαλέξεις προσκεκλημένη από ΕΚΠΑ-Έδρας Λαογραφίας, της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρτου Καΐρου, της ΑΚΤΟ κ.ά.

 

Το ερευνητικό έργο της συναρτάται άμεσα και αποτελεί συνέχεια της εκπαιδευτικής της δραστηριότητας. Μεγάλο μέρος των 8 (οκτώ) ερευνητικών προγραμμάτων που εκπόνησε αφορούσε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Αττικής, της Πελοποννήσου, των Κυκλάδων, της Λήμνου, κ.ά. και αντικείμενο τους ήταν άλλοτε η συγκριτική διερεύνησή της τυπολογίας της κατοικίας και άλλοτε τη ανάλυση του μορφολογικού χαρακτήρα των οικισμών.

Το διακρατικό πρόγραμμα «Πολιτιστικές διαδρομές στη Νοτιοανατολική Ευρώπη» που βραβεύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την UNESCO, είχε σαν αντικείμενο την καταγραφή σε θεματικούς καταλόγους του μνημειακού πλούτου της Ελλάδος και την επισήμανσή του σε χάρτες. Συμμετείχε σε αυτό ως τακτικό μέλος της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής Πολιτιστικού Τουρισμού του ICOMOS.

Με την ίδια ιδιότητα συμμετείχε στη σύνταξη της Χάρτας του Πολιτιστικού Τουρισμού την οποία μετέφρασε και δημοσίευσε στα ελληνικά, καθώς και της Διακήρυξης για τις Πολιτιστικές Διαδρομές στη Ν.Α. Ευρώπη.

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

 Προϊόντα ερευνητικού της έργου ήταν τα βιβλία:

• ‘Το καμαρόσπιτο της Αττικής- Προέλευση και αντιστοιχίες μιας βασικής αρχιτεκτονικής ιδιοτυπίας’, 1986 εκδ. ΚΔ-Κ,

• ‘Το παραδοσιακό σπίτι στο Αιγαίο’ (συνεργάτες Κ. Σ. Παπαιωάννου, Μαρία Φινέ), εκδ. Ίδρυμα Π&Ε Μιχελή, 2001,

• ‘Νεοκλασικά σπίτια της Αττικής’ εκδ. ΕΜΠ, 2009,

• ‘Νεοκλασική Αρχιτεκτονική της Καλαμάτας’ εκδ. Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, 2016.

 

Και τα αυτόνομα τεύχη:

• ‘Αττική’ στη σειρά ‘Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική’ εκδόσεις ‘Μέλισσα’, 1984 (κυκλοφόρησε αγγλικά και γερμανικά) και ‘Κυκλαδίτικη Αρχιτεκτονική’ στη σειρά ‘Οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας’, ΤΑ ΝΕΑ, 2008.

 

Έχει επίσης δημοσιεύσεις περίπου 12 άρθρων, τόσο σε συλλογικούς τόμους – τα 5 σε ξενόγλωσσους τόμους-  όσο και πάνω από 50  άρθρα, ορισμένα σε ξένα επιστημονικά έντυπα ή στα Πρακτικά συνεδρίων.

Τέλος πάνω από 20 τεύχη με τα αποτελέσματα ερευνών παραμένουν αδημοσίευτα.

Επιμελήθηκε την έκδοση βιβλίων ατομικά ή σε συνεργασία όπως το βιβλίο ‘Αθηναϊκές κατοικίες Μοντέρνου Κινήματος’ με τον Α. Ζαμπίκο, αρχιτέκτονα και το βιβλίο ‘Λεοντάρι Αρκαδίας – Ιστορία, Αρχιτεκτονική και Προστασία’ με τον αρχιτέκτονα Σ. Μαμαλούκο.

 

Συμμετείχε στην οργάνωση 5 εκθέσεων (στο ΤΕΕ, στο ΕΜΠ, στο ΔΠΘ, στο ΕΙΕ).

 

Είναι εκλεγμένη Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής (2017- ), μέλος από το 1989, Γ.Γ από το 2003-2017 και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς Ενώσεως Αισθητικής.

 

Είναι επίσης μέλος:

• του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού,

• του ΣΑΔΑΣ,

• της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας και

• του σωματείου Διάζωμα.

Υπήρξε μέλος του Δ.Σ του Ελληνικού τμήματος του ICOMOS και τακτικό μέλος – expert- της διεθνούς επιστημονικής επιτροπής Πολιτιστικού Τουρισμού.

 

Έχει μελετήσει και επιβλέψει κατοικίες και άλλα κτηριακά έργα, αποκαταστάσεις διατηρητέων και προσαρμογή τους σε νέες χρήσεις, αναπλάσεις υπαίθριων χώρων σε παραδοσιακούς οικισμούς.

 

Έλαβε Τιμητική διάκριση από ΤΕΔΚ Πελοποννήσου και Δήμο Τρικολόνων για έργα αναβάθμισης οικισμών του Δήμου και διαφύλαξης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς τους.

 

 

 

*Το υλικό της ανάρτησης έχει παραχωρηθεί στο Αρχείο από την ίδια τη βιογραφούμενη -την οποία ευχαριστούμε πολύ- αρχές καλοκαιριού του 2021. Ακόμα η ίδια η βιογραφούμενη θεώρησε τα κείμενα της ανάρτησης. 

 

Α. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 

Α. 1. ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΖΩΗ – ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ & ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Γεννήθηκα σε ιστορική προσφυγική συνοικία της Αθήνας.

Από βρέφος  εξοικειώθηκα με το πένθος και τους ήχους από το γειτονικό πεδίο βολής. Έπαιξα πολύ σε δρόμους και αλάνες. Απέκτησα τις πρώτες δεξιότητες φτιάχνοντας με τα γειτονόπουλα σφεντόνες, χαρταετούς, πατίνια με ρουλεμάν. Έπαιρνα κιμωλίες από το σχολείο (Δημόσιο Δημοτικό – Βενιζέλου) και ζωγράφιζα τοπία και σπίτια στη σειρά, γεμίζοντας τους τοίχους και το δάπεδο της βεράντας.

Κυριακές και γιορτές ανηφορίζαμε στη Μονή Καισαριανής, αγαπητός και προσιτός προορισμός της οικογένειας μου. Στην προεφηβεία με αποσπούσαν από τα σχολικά καθήκοντα τα βιβλία που έβρισκα στο σπίτι ή δανειζόμουνα. Είχα αδυναμία στον Ιούλιο Βερν και αγάπησα τον αστείο τρελό Δον Κιχώτη του Θερβάντες, τον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα, τον μικρό εξερευνητή και γενικά εφευρετικούς για την επιβίωσή τους ή τολμηρούς ήρωες. Έμαθα να σέβομαι, να προσπαθώ, να μη φοβάμαι.

Επισκεπτόμασταν με τη μητέρα μου τον ζωγράφο Σικελιώτη και ψωνίζαμε επί τη ευκαιρία «εδώδιμα αποικιακά» από το μπακάλικο τους. Τότε ήθελα να γίνω ζωγράφος.

 

Η γιαγιά μου, πρόσφυγας από τη Μαγνησία Μ. Ασίας, χήρα με τρία μικρά παιδιά, κατάφερε να τα επιβιβάσει σε πλοίο και να φύγουν από τη φλεγόμενη Σμύρνη.  Η μεγάλη κόρη της, ήταν τυφλή αλλά απίστευτα ικανή στη χειροτεχνία. Ο γιός της εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στην κατοχή.

Αξιολάτρευτη μαμή όλης της ευρύτερης περιοχής, με κοινωνική προσφορά, ελεήμων και θαυματουργή η γιαγιά μου,  προσπαθούσε να με πείσει να γίνω γιατρός και κληρονόμος της πολύτιμης γνώσης της που επεκτεινόταν στη φαρμακολογία.  Έχω πικρά μετανοήσει που δεν διέσωσα το τεφτέρι με τις συνταγές για θαυματουργά -κατά γενική ομολογία- γιατροσόφια που παρασκεύαζε στο πατάρι του πλυσταριού, ένα χώρο γεμάτο μπουκάλια, βάζα και σκεύη γεμάτα σκόνες και υγρά. Σ΄ αυτόν τον μαγικό χώρο έπαιζα επικίνδυνα παιχνίδια ανακατεύοντας φυσαλίδες υδραργύρου με βότανα και αλοιφές.

 

Χάρη στα γράμματα του πατέρα μας, με καταγωγή από την Κεφαλονιά, που ήρθε από τη Σμύρνη το 22’ κι έζησε πενήντα χρόνια ακόμα, πρώτου μηχανικού στα ποντοπόρα πλοία, εξοικειώθηκα με την ονομασία λιμανιών και τόπων που εντοπίζαμε σε χάρτες και την επιτραπέζια υδρόγειο που είχε φέρει από τη Νέα Υόρκη για μένα και τον αδελφό μου. Είχαμε εντολή από τον πατέρα μας να μη δείχνουμε τα παιχνίδια μας στα άλλα παιδιά για να μη τα προκαλούμε. Η μητέρα μου δεν είχε τα μέσα να εκπληρώσει το όνειρό της να σπουδάσει ιατρική αλλά ήταν ασυναγώνιστη μαγείρισσα και δεχόταν αδιαμαρτύρητα το τσούρμο που καλούσα για παιχνίδι στο σπίτι. Πέθανε την παραμονή της εκλογής μου ως καθηγήτριας. Έζησα έντονα την χαρμολύπη.

 

Στο Δ’ Γυμνάσιο θηλέων Παγκρατίου, θετικής κατεύθυνσης, δεν προσπάθησα να ξεχωρίσω. Στο τέλος των έξι τάξεων είχαμε φτάσει με το ζόρι μέχρι τον πολλαπλασιασμό αλγεβρικών κλασμάτων. Έγραφα καλές εκθέσεις, είχα αγάπη στα μαθηματικά και τα κατάφερνα καλά στο σχέδιο.

Στις αρχές της προτελευταίας τάξης, διαβάσαμε στην Κυριακάτικη εφημερίδα τον κατάλογο των επιτυχόντων στην Αρχιτεκτονική του ΕΜΠ στον οποίο τα κορίτσια ήταν σχεδόν όσα και τα αγόρια. Παρορμητικά εκείνη τη στιγμή το αποφάσισα να γίνω «φοιτήτρια» και να σπουδάσω αυτή την αγνώστου για μένα περιεχομένου επιστήμη με το εξωτικό και γοητευτικό όνομα. Αφοσιώθηκα για πρώτη φορά με απόλυτη πειθαρχία, ζήλο και πολύ μα πολύ προσπάθεια στο στόχο να πετύχω. Στην πρώτη προσπάθεια, λόγω του βαθμού που πήρα στη χημεία, έφτασα δύο μονάδες κάτω από την βάση. Κατάφερα με τη δεύτερη προσπάθεια, το 1962, να βρεθώ στους δέκα πρώτους επιτυχόντες στην Αρχιτεκτονική της Αθήνας και στους τρεις της Θεσσαλονίκης.

 

 

Α. 2. ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΕΜΠ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

ΣΠΟΥΔΕΣ.

Τα ενδιαφέροντά των σπουδών μου στο Μετσόβιο ήταν σαφώς προσανατολισμένα στα συνθετικά μαθήματα (Δεσποτόπουλος, Λιάπης, Μιχελής).

Στις Συνθέσεις (Κτιριολογίες) ο Γ. Δεσποτόπουλος και οι συνεργάτες του μας εισήγαγαν στον μοντερνισμό και τη σημασία της «καθαρής» επίλυσης των λειτουργικών απαιτήσεων στην αρχιτεκτονική, ενώ ο επιμελητής Αλέκος Τομπάζης με διαγράμματα έβαζε σε τάξη τις σκόρπιες ιδέες μας, ιεραρχώντας τα κύρια από τα δευτερεύοντα και οδηγώντας μας σε ορθολογικές λύσεις.

Ο Π. Μιχελής μας δίδαξε τη Θεωρία της Αρχιτεκτονικής και τη Μορφολογία αναλύοντας τα «Αισθητικά θεωρήματα», την «Αρχιτεκτονική του μπετόν αρμέ» και τις τότε πρωτοπόρες εφαρμογές του σε στεγάσεις με θόλους, υπερβολικά παραβολοειδή, πτυχωτές, αναρτημένες, κ.λπ.). Θεωρούσε απαραίτητη την εφαρμογή της θεωρίας, δίνοντάς μας ασκήσεις σύνθεσης κτιρίων ειδικής κατηγορίας, με έμφαση στη μη συμβατική στέγαση π.χ. κλειστό κολυμβητήριο.  Το θέμα στο 4ο έτος ήταν η σύνθεση εκκλησίας. Παρόλο που η λύση μου ήταν «δημιουργική αντιγραφή» της Ronchamp, διακρίθηκε.

Στην Έδρα των «εσωτερικών χώρων» του Γ. Λιάπη – είχε διαδεχτεί τον Δ. Πικιώνη –επικρατούσε ένα πιο ελεύθερο πνεύμα και από τα θέματα που επεξεργαστήκαμε θυμάμαι χαρακτηριστικά τη «διακόσμηση αίθουσας αποκριάτικου χορού» και την «έκθεση γλυπτικής στην Πνύκα»  με αφορμή την Μπιενάλε στον λόφο αυτόν, γεγονός που μας έδωσε την αφορμή να μελετήσουμε τα έργα των διάσημων της γλυπτικής.

Στην Πολεοδομία με καθηγητή τον Αντώνη Κριεζή, όσα έμαθα τα χρωστώ στον επιμελητή της έδρας Παύλο Λουκάκη, που σήμερα είναι αγαπητός φίλος.

Τα γλαφυρά μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης του Άγγελου Προκοπίου τα εμπέδωσα αργότερα μέσω των απολαυστικών συζητήσεων με την βοηθό του Κατερίνα Σπετσιέρη – Μπέσκυ που μου χάρισε την γενναιόδωρη φιλία της.

Ολιγόλογος αλλά καίριος ο δάσκαλος της ζωγραφικής Τάκης Μάρθας, με ενεθάρρυνε που και πού με επαινετικά σχόλια για την επίδοσή μου, ενώ αντίθετα μειώθηκε το ενδιαφέρον μου για την πλαστική, πιθανόν διότι δεν ανήκα στην ομάδα των εκλεκτών του Λάζαρου Λαμέρα.

 

Επωφελήθηκα από την υποτροφία της IAESTE (ανταλλαγή σπουδαστών) και το καλοκαίρι του 1966, έχοντας παρέα τη συμφοιτήτρια μου Μπέτυ Π. πολιτικό μηχανικό, και αποστολή να εξοικειωθούμε με την εφαρμογή της προκατασκευής σε εργοτάξιο της Νόβα Χούτα (βλ. ταινία ο άνθρωπος από μάρμαρο) μείναμε για σχεδόν δύο μήνες στην Κρακοβία της Πολωνίας, όπου έζησα μια πρωτόγνωρη εμπειρία ζωής:

Το πρώτο μου ταξίδι με τραίνο (και η απρογραμμάτιστη και εξαιρετικά παράτολμη παράκαμψη του προορισμού για επίσκεψη της Πράγας, της Βουδαπέστης και της Βιέννης), η  πολυεθνική παρέα φοιτητών και οι βόλτες στην μεσαιωνική Κρακοβία, η περιπετειώδης εκδρομή με δικινητήριο αεροπλανάκι στο Ντάνσιγκ στη Βαλτική, η αναγκαστική επίσκεψη στο Ελληνικό Προξενείο στην Βαρσοβία λόγω της κλοπής της τσάντας με το πολύτιμο διαβατήριο και τα χρήματα της φίλης μου, όλα αυτά και πολλά άλλα μακριά από την οικογένεια και τη χώρα μου, επισκέπτρια σε τόπο με ‘εχθρικό’ πολιτικό καθεστώς και διαφορετικό τρόπο ζωής.

Επέστρεψα με αυξημένη την αυτοπεποίθησή μου και έτοιμη για ταξίδι σε κάθε ευκαιρία. Την ευκαιρία προκάλεσε η επιλογή του θέματος της διάλεξης του 5ου έτους της οποίας δήθεν ή καλή επεξεργασία απαιτούσε μετάβαση σε χώρα με υποδειγματική δομή προσχολικής εκπαίδευσης. Με δύο συμφοιτήτριές μου επισκεφθήκαμε αρκετά νηπιαγωγεία της Κοπεγχάγης. Τίτλος της διάλεξής μας «κτίρια προσχολικής ηλικίας» και επιβλέπουσα η βοηθός του Σπουδαστηρίου Μορφολογίας Μ. Φινέ.

 

Η διπλωματική μου είχε επιβλέποντα τον επιμελητή της Έδρας εσωτερικών χώρων Ντόντο Παντόπουλο (καθηγητής Γιάννης Λιάπης) και ως αντικείμενο ένα πρωτότυπο για την εποχή θέμα, ένα Κέντρο Εξωσχολικής Απασχόλησης για παιδιά 10-18ετών, με εργαστήρια ανάλογα εξοπλισμένα (καβαλέτα για ζωγραφική, φούρνο για πηλοπλαστική, τα απαραίτητα για μοντελισμό, για πειράματα χημείας, φυσικής και άλλες ενισχυτικές των μαθημάτων δραστηριότητες), καθώς και έναν ευέλικτο θεατρικό χώρο που λειτουργούσε για διαφορετικά είδη θεάτρου (αμφιθεατρική κεντρική σκηνή ή ιταλική) και μπορούσε να επιμερίζεται με συρόμενα διαφράγματα κατά μήκος των διαζωμάτων σε μικρότερες αίθουσες για ομιλίες και πρόβες. Τα εργαστήρια στεγάστηκαν με γεωδαιτικό θόλο.

 

Η τάξη μου στη Σχολή (1962 – 1967) δεν είχε τη συνοχή που είχαν άλλες τάξεις. Ήταν διχασμένη ιδεολογικά και πολιτικά, εν μέρει και κοινωνικά. Απέκτησα στέρεες φιλίες που διαρκούν και άλλες που άνθισαν αργότερα και προέρχονταν από άλλες τάξεις. Κάποιοι αγαπημένοι  δεν υπάρχουν πια. Οι συζητήσεις για τους ποιητές, τη λογοτεχνία, τα ιερά τέρατα της ζωγραφικής και της γλυπτικής, την επερχόμενη βασιλεία των πλαστικών, ανακατεύονταν με τις πολιτικές μας αντιπαραθέσεις και συγκλίσεις, ενώ ο έρωτας, ανυπόμονος αλλά άτολμος, κυρίαρχος στις σκέψεις και αντίζηλος του δημιουργικού μας οίστρου στο σχεδιαστήριο, τα χρωμάτιζε όλα αυτά υπό τους ήχους της προκλασικής μουσικής, του «μεγάλου ερωτικού» και του «αετού χωρίς φτερά», του Bob Dylan, των Beetles και του «ροκ του μέλλοντός μας».

 

Από σπουδάστρια έγινα συνδρομήτρια στα περιοδικά «Αρχιτεκτονική» και «Αrchitecture d’ aujourd’hui». Ζητούσα την έμπνευση στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών, του Le Corbusier – το modulor καταδυνάστευε τις συνθέσεις μου- του Mies Van der Rohe, του Κenzo Tage και αρχιτεκτόνων με καθαρό μοντέρνο λεξιλόγιο όπως ο Άρης Κωνσταντινίδης, ο Βαλσαμάκης και άλλοι που δεν αναφέρω από φόβο μήπως ξεχάσω κάποιον.

Το πρώτο Συνέδριο που παρακολούθησα ήταν το 5ο του ΣΑΔΑΣ με θέμα την Αθήνα (Ιανουάριος 1966). Εντυπωσιάστηκα από τις ομιλίες του Κ. Δοξιάδη και του Τ. Ζενέτου.

 

Το 1967 έλαβα το δίπλωμα αρχιτέκτονα ΕΜΠ. Λόγω της δικτατορίας έκλεισε το Πολυτεχνείο για πάνω από ένα μήνα και αποφοιτήσαμε κατακαλόκαιρο μέσα σε κλίμα ζοφερό. Ήθελα γενικά να φύγω. Έκανα αίτηση εγγραφής στην ΑΑ (Λονδίνο) η μόνη τότε  Σχολή για μεταπτυχιακά στην περιοχή της αρχιτεκτονικής, αλλά ποτέ δεν έφθασα ως εκεί καθώς δύο από τα μεγάλα γεγονότα της ζωής μου ανέτρεψαν τα σχέδιά μου:

 

Το πρώτο αφορούσε το επαγγελματικό μου μέλλον. Ήταν η εντελώς απρόσμενη πρόταση να ενταχθώ ως βοηθός στο σπουδαστήριο Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας με Καθηγητή το μεγάλο δάσκαλο Π. Μιχελή. Η «μεγάλη πόρτα» του Πολυτεχνείου με υποδέχτηκε για δεύτερη φορά και δεν έκλεισε ακόμα και έπειτα από τα 43 χρόνια που αφυπηρέτησα έχοντας φτάσει στην βαθμίδα του Καθηγητή.

 

Το δεύτερο γεγονός ήταν η γνωριμία με τον Παύλο Κρεμέζη, πολιτικό Μηχανικό. Παντρευτήκαμε τρία χρόνια αργότερα και αποκτήσαμε δύο κόρες, την Ανθώ που σπούδασε Θεατρικές Σπουδές στο ΕΚΠΑ, Art criticism and management στο City University στο Λονδίνο και Πολιτιστική Διαχείριση στο University di Barcelona. Απέκτησε ένα γιό. Η μικρότερη, η  Ευγενία, σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και μεταπτυχιακά στο New School – Parsons, Ν. Υόρκη για lighting design. Απέκτησε μια κόρη και ένα γιό. Διαλέγω να διαθέτω στα εγγόνια μου όσο περισσότερο χρόνο μπορώ, περισσεύει δεν περισσεύει.

 

Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου και παράλληλα με την απαρχή της ακαδημαϊκής μου σταδιοδρομίας αποφάσισα να σπουδάσω Αρχαιολογία αλλά παρόλο που έκανα την εγγραφή μου και παρακολούθησα τα πρώτα μαθήματα, αποχώρησα λόγω της υποχρέωσης να μάθω αρχαία ελληνικά και λατινικά πανεπιστημιακού επιπέδου. Το ενδιαφέρον μου για την αρχαιολογία βρίσκει διέξοδο σε επισκέψεις μουσείων και τόπων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και στη πιο συστηματική γνωριμία αρχαιολογικών τόπων της χώρας χάρη στις διαλέξεις και τις καλά οργανωμένες εκδρομές του Σωματείου Διάζωμα, στο οποίο είμαι μέλος.

 

Από το 1978 είχα ξεκινήσει «αυθαίρετα» την διατριβή μου, χωρίς επιβλέποντα καθηγητή και έγκριση από τη Σχολή. Το θέμα της προέκυψε σε μια από τις Κυριακάτικες εξορμήσεις: Στα Μεσόγεια της Αττικής βρεθήκαμε μπροστά σε ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό φαινόμενο. Στο εσωτερικό κάποιων παλαιών σπιτιών κυριαρχούσε ένα πέτρινο τόξο, όμοιο σε μορφή και λειτουργία με το αντίστοιχο που συναντιέται στις σάλες των αιγαιοπελαγίτικων σπιτιών. Αποφάσισα να διερευνήσω τις ομοιότητες από κάθε άποψη και να εξηγήσω το φαινόμενο.

Το 1981 έγινα δεκτή στο Πανεπιστήμιο PARIS IV- SORBONNE, Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών, στην περιοχή της Νεοελληνικής Ιστορίας, με διδάσκοντες – υπό την σκέπη του ομότιμου καθηγητή Ι. Θ. Δημαρά – τον ιστορικό Β. Παναγιωτόπουλο και τις καθηγήτριες Αικ. Κουμαριανού και Γ. Μπαλαντιέ. Εκπόνησα διπλωματική εργασία με θέμα «La maison a toit plat de Mégare -les conditions de son information» και απέκτησα μεταπτυχιακό δίπλωμα Εμπεριστατωμένων Σπουδών (D.E.A) το 1983. Παρακολούθησα και μαθήματα του Guy Burgel στη Σχολή Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Paris X – Nanterre.

Ολοκλήρωσα την έρευνά μου στους μεσογείτικους οικισμούς, στη Γεννάδιο βιβλιοθήκη και σε Αρχεία. Έλαβα την άτυπη έγκριση της μελέτης από τον τότε διευθυντή της Έδρας Μορφολογίας καθηγητή Ντίνο Παπαϊωάννου, του οποίου τη γνώμη πάντα χρειαζόμουνα και σεβόμουν. Η Σχολή όρισε επιβλέποντα και Εισηγητή τον Διονύση Ζήβα που ήταν πλέον Καθηγητής Κτιριολογίας. Το 1985 υπέβαλα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ τη διατριβή μου με τίτλο «Το καμαρόσπιτο της Αττικής. Προέλευση και αντιστοιχίες μιας βασικής αρχιτεκτονικής ιδιοτυπίας». Το 1987 ανακηρύχθηκα διδάκτωρ ΕΜΠ με βαθμό άριστα.

 

Β. ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ

 

Β. 1. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ ΜΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΝΤΟΣ ΕΜΠ

Υπηρέτησα στη Σχολή Αρχιτεκτόνων επί 43 χρόνια συνεχώς, με εξαίρεση μία ετήσια άδεια για μεταπτυχιακές σπουδές και μια εξαμηνιαία.

Τον Σεπτέμβριο του  1967, δύο μήνες μετά την αποφοίτησή μου, με πρόταση του καθηγητή της Έδρας Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας Π.Α. Μιχελή, ανέλαβα καθήκοντα άμισθου βοηθού.

Τον Δεκέμβριο του 1969 διορίστηκα έμμισθη βοηθός στην Έδρα Μορφολογίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Συνδέθηκα με στέρεους φιλικούς δεσμούς με τα μέλη της Έδρας, τον Διονύση Ζήβα, τον Ντίνο Παπαϊωάννου, την Μαρία Φινέ, τον Βύρωνα Χρηστίδη και την Αγνή Περιστεράκη. Τον καθηγητή Π. Μιχελή διαδέχτηκε ως καθηγητής ο Σ. Σίνος, ο οποίος αποπέμφθηκε με απόφαση της Γ. Σ. των σπουδαστών μετά την πτώση της χούντας. Η παλιά φρουρά της Έδρας κρατήσαμε αποστάσεις από την αποπομπή γι αυτό αντιμετωπίσαμε την αρνητική στάση κάποιων συναδέλφων, και προσωπικά εγώ διάφορα προσκόμματα στην εξέλιξή μου και γκρίζες κηλίδες στην κατά τα άλλα ευτυχή πορεία μου στο Πολυτεχνείο.

Το 1986 εντάχθηκα στη βαθμίδα του Λέκτορα, το 1991 εκλέχθηκα στη βαθμίδα της Επίκουρου Καθηγήτριας, το 1998 εκλέχθηκα ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και στις 28/1/2004 Καθηγήτρια πρώτης Βαθμίδας. Το 2010 αφυπηρέτησα και το 2011 που απενεμήθη ο τίτλος της Επιτίμου Καθηγήτριας.

 

Από το 2004 ανέλαβα τη διεύθυνση του Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας καθώς επίσης και του Αρχείου Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας.

 

Β. 2. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

Αντικείμενα των μαθημάτων που δίδαξα ήταν οι ‘αρχιτεκτονικές μορφές’, παραδοσιακές και σύγχρονες, το γιατί και το πώς συγκροτούνται με συγκεκριμένο τρόπο, ποιες σχέσεις καθορίζουν τον χαρακτήρα τους, ποιο ρόλο παίζουν στη διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των οικιστικών συνόλων που αυτές δημιουργούν, πως συνομιλεί το καινούργιο με τα προϋπάρχοντα.

Από την εκπαιδευτική μου δραστηριότητα είχα μεγάλα κέρδη, τόσο σε γνώση όσο και σε ενέργεια που εισπράττει κάθε διδάσκων από την επαφή με τη ηλικιακά σταθερή ομάδα των διδασκομένων, ομάδα γενεσιουργό σε ιδέες και διεκδικητική του μέλλοντος.

 

Με το μάθημα «αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις» είχα την ευκαιρία να μάθω περισσότερα για τη βυζαντινή αρχιτεκτονική, επιβλέποντας τις  αποτυπώσεις των σπουδαστών σε εξωκκλήσια και μοναστήρια. Συμμετείχα και στη σχεδίαση των εκκλησιών για το βιβλίο «Βυζαντινές εκκλησίες της Αττικής» που επιμελήθηκαν οι επιμελητές της Έδρας Μορφολογίας Δ. Ζήβας και Ντ. Παπαϊωάννου, και όταν τυπώθηκε μου ζήτησαν συγνώμη γιατί ξέχασαν να με αναφέρουν.

 

Αντίστοιχες ευκαιρίες για βαθύτερη γνώση είχα και για την νεοκλασική αρχιτεκτονική και την τυπολογία της. Τις γνώσεις μου αξιοποίησα αργότερα, το 2008-9, στη σύνταξη του βιβλίου «Νεοκλασικά σπίτια της Αττικής» και το 2013 του βιβλίου «Νεοκλασική αρχιτεκτονική της Καλαμάτας» με υλικό τις αποτυπώσεις που εκπονήθηκαν αμέσως μετά τον καταστροφικό σεισμό και δόθηκαν ως προσφορά στο Δήμο Καλαμάτας.

 

Ανεκτίμητος ήταν ο πλούτος των γνώσεων και των εμπειριών μου από το μάθημα «Αρχιτεκτονική Ανάλυση Παραδοσιακών Οικισμών», στην συγκρότηση του οποίου συνέβαλα ενεργά και έγραψα διευκρινιστικές σημειώσεις για τους σπουδαστές. Το μάθημα αυτό, που ακόμα διδάσκεται ως «Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός 5A», δίνει την ευκαιρία της παραμονής σπουδαστών και διδασκόντων στους διάσπαρτους παραδοσιακούς οικισμούς πολλών περιοχών της χώρας προκειμένου να διερευνήσουν τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κάθε οικιστικού συνόλου. Οι σπουδαστές γνωρίζουν έτσι την ποικιλία της αρχιτεκτονικής μας παράδοσης και τον πλούτο του λαϊκού μας πολιτισμού ενώ έρχονται σε επαφή με την φύση της ελληνικής υπαίθρου.

Προσπάθησα να δώσω έμφαση στην κριτική αποτίμηση κατά τη διδασκαλία του μαθήματος «Αρχιτεκτονική ανάλυση σύγχρονου κτιρίου» και μου ανταπέδωσε την ενημέρωση για τα διεθνή και ελληνικά αρχιτεκτονικά δρώμενα. Τέλος με τις διαλέξεις και διπλωματικές των τελειόφοιτων έγινα κοινωνός της δημιουργικής τους δύναμης που ελπίδες χαρίζει.

 

Συμμετείχα από την έναρξη του (1999) στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Προστασία Μνημείων» της Σχολής στο οποίο δίδαξα το μάθημα της «ένταξης νέας αρχιτεκτονικής σε ιστορικό-παραδοσιακό περιβάλλον» με διαλέξεις και ασκήσεις σχεδιασμού.

 

Β. 3. ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

Κατά την τριετία 1994-1996 ταξίδεψα σε πόλεις της Γαλλίας (Urgenheim Αλσατίας, Cahors Ν. Γαλλία, περιοχή Λουάρ) και συμμετείχα, ως ακαδημαϊκή υπεύθυνος, σε διακρατικό πρόγραμμα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Paris La Villette.

Το 1995 έλαβα μέρος σε workshop στο Πανεπιστήμιο Γιλτνίζ στη Κωνσταντινούπολη με αντικείμενο τη διατήρηση της παλαιάς πόλης.

Έκανα διαλέξεις σεπερίπου 10 επιμορφωτικά σεμινάρια συνεχιζόμενης εκπαίδευσης του ΕΜΠ του ΤΕΕ και του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης στο Τμήμα Λαογραφίας του ΕΚΠΑ, στην ΑΚΤΟ, κ.ά.

Με κάλεσαν στο Πανεπιστήμιο Aλ Aζxάρ του Καΐρου να παρουσιάσω τη μεθοδολογία ανάλυσης του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα οικισμών όπου και ταξιδέψαμε με τον συνάδελφο Γ. Προκοπίου, τον γραμματέα του Σπουδαστηρίου Μορφολογίας Ν. Κύρκο και ομάδα σπουδαστών.

 

Β. 4. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

Το ερευνητικό έργο της συναρτάται άμεσα και αποτελεί συνέχεια της εκπαιδευτικής της δραστηριότητας. Έχει συμμετάσχει σε 8 ερευνητικά προγράμματα τα αποτελέσματα των οποίων (εκτός του 1ου) έχουν δημοσιευθεί σε τεύχη κατατεθειμένα στους συμπράττοντες φορείς και σε βιβλιοθήκες. Τα αποτελέσματα στο πρόγραμμα του ΥΠΑΙ ‘Διερεύνηση υφιστάμενου πλαισίου δόμησης και της αποτελεσματικότητάς του στην προστασία της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας οικισμών του Αιγαίου’ χρησιμοποιήθηκαν στη σύνταξη και έκδοση Προεδρικού Διατάγματος. Το διακρατικό πρόγραμμα συνεργασίας εθνικών τμημάτων ICOMOS, Υπουργείων Πολιτισμού και Πανεπιστημίων με αντικείμενο τις ‘Πολιτιστικές διαδρομές στη Νοτιοανατολική Ευρώπη’ βραβεύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την UNESCO.

 

Επιλεκτικά:

1995 – 1999

• Κύρια ερευνήτρια στο Πρόγραμμα ‘ΑΙΓΑΙΟ – ιστορική μελέτη των οικισμών και η αρχιτεκτονική της κατοικίας’, στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προγράμματος ΕΠΕΤ ΙΙ (χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση), με φορέα το ΕΜΠ και συνεργαζόμενους φορείς το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το ΥΠΑΙ, το ΥΠΕΧΩΔΕ και την εταιρία ΠΕΤΑ. Επιστημονικός Υπεύθυνος ο καθηγητής Κ. Παπαιωάννου.

 

1999 – 2000

• Επιστημονική Υπεύθυνος στο Πρόγραμμα ‘ΑΙΓΑΙΟ ΙΙ – Αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των οικισμών των νησιών Λήμνου, Φολεγάνδρου, Αντιπάρου, Σίκινου, Σίφνου, Κάσου’. Ανάθεση του Υπ. Αιγαίου στο Σπουδαστήριο Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας ΕΜΠ. Ερευνητές Μ. Αποστόλου, Κ. Κρεμέζη, Γ. Προκοπίου, Β. Χρηστίδης.

 

2001 – 2002

• Σύμβουλος- Ερευνήτρια στο Πρόγραμμα ‘Διερεύνηση του υφιστάμενου πλαισίου δόμησης και της αποτελεσματικότητάς του στην προστασία της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των παραδοσιακών οικισμών του Αιγαίου’. Νησιά : Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Σίφνος, Σίκινος, Φολέγανδρος, Άνδρος, Κάσος, Καστελόριζο. Ανάθεση του Υπουργείο Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Επιστημονικός Υπεύθυνος καθηγητής Ν. Πολυδωρίδης).

 

2000 – 2001

• Ερευνήτρια, συντονίστρια ελληνικής συμμετοχής και εκπρόσωπος του ελληνικού τμήματος του ICOMOS στο Διακρατικό Πρόγραμμα ‘Πολιτιστικές διαδρομές στη Νοτιοανατολική Ευρώπη’, έπειτα από προσωπική πρόσκληση του Επιστημονικού Υπεύθυνου καθηγητή Todor Krestev – Βουλγαρία. Στο πρόγραμμα συνεργάστηκαν εκπρόσωποι εθνικών τμημάτων ICOMOS, Υπουργείων Πολιτισμού και Πανεπιστημίων όλων των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης. Το πρόγραμμα βραβεύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την UNESCO.

 

2008 – 2013

• Mέλος Επιτροπής Παρακολούθησης στο Ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΛΛΕΤ ‘Προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της δεκαετίας του 1930 (μοντέρνου κινήματος) του Δήμου Αθηναίων’.

 

Γ. ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

 

• Σημαντική δραστηριότητά μου σήμερα είναι η διοίκηση της ‘Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής΄ την οποία ίδρυσε ο καθηγητής Παναγιώτης Μιχελής το 1961. Το 1989 έγινα μέλος του ΔΣ της Εταιρείας, το 2003 Γενική Γραμματέας και από το 2017 είμαι εκλεγμένη Πρόεδρος. Τα μέλη μας είναι εικαστικοί, μουσικοί, κριτικοί της Τέχνης ή ακαδημαϊκοί δάσκαλοι με αντικείμενο την φιλοσοφική αισθητική, την αρχιτεκτονική, την Τέχνη κλπ. Η ΕΕΑ είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Εταιρειών Αισθητικής (ISA) η οποία εκδίδει το Newsletter και το Yearbook στα οποία στέλνουμε πληροφορίες και άρθρα. Η πολύωρη απασχόλησή μου με την Εταιρεία με ανταμείβει με αρκετές επιτυχίες στις επιδιώξεις βελτίωσης και καλής λειτουργίας της. Μετέχουμε στα Διεθνή Συνέδρια ή τα οργανώνουμε στη χώρα μας.

• Μια ακόμα δραστηριότητα σε συλλογικό φορέα είναι η συμμετοχή μου στην ‘Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ‘(ΕΛΛΕΤ), ως μέλος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (ΣΑΚ). Από τις βασικές εργασίες μου στο ΣΑΚ :

1. Είχα κύριο ρόλο στην επιτροπή που οργάνωσε 8 ημερίδες (Αθήνα -13/01/2012, Σίφνος 13/10/2012,, Ιωάννινα 27/10/12, Βόλος 09/03/2013, Χανιά 12/10/14, Ύδρα 26/04/2014, Καλαμάτα 11/10/2014, Καστοριά 16/5/2015). Κύριο θέμα των ημερίδων ήταν η «Αρχιτεκτονική κληρονομία και σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία». Εκτός από τα οργανωτικά ήμουν ομιλήτρια στις ημερίδες α) της Αθήνας με τίτλο ομιλίας «αρχιτεκτονική κληρονομία και σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία – Ιδεολογικές θέσεις και πρακτική». β) της Σίφνου, με τίτλο ομιλίας «Οι σχέσεις παλαιού με το καινούργιο όταν το παλαιό εν δυνάμει επιβάλει τους όρους του».

2.  Ήμουν μέλος της Επιτροπής Παρακολούθησης και συντάκτρια κειμένων στο Ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΛΛΕΤ «Προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της δεκαετίας του 1930 (μοντέρνου κινήματος) του Δήμου Αθηναίων».

3. Σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Άρη Ζαμπίκο επιμεληθήκαμε την έκδοση της ΕΛΛΕΤ «Αθηναϊκές Κατοικίες του Μοντέρνου Κινήματος / Athenian Houses of the Modern Movement», (2015). Επίσης είχαμε την επιμέλεια της έκθεσης «Αθηναϊκές Κατοικίες του Μοντέρνου Κινήματος» στο Μουσείο Μπενάκη-Πειραιώς.

4. Σε συνεργασία με Σταύρο Μαμαλούκο, αρχιτέκτονα και άλλους είχαμε την επιμέλεια του βιβλίου «Λεοντάρι Αρκαδίας-Ιστορία, Αρχιτεκτονική και Προστασία». Εκδόσεις  ΕΛΛΕΤ,2020.

• Πρόσφατο έγινα μέλος της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας όπου μετείχα σε διοργάνωση στη μνήμη του καθηγητή Διονύση Ζήβα με ομιλία της οποίας ο τίτλος ήταν «Συγγραφικό έργο και Επιστημονική ενασχόληση του αρχιτέκτονα καθηγητή Δ. Ζήβα» 4/2018.

• Παλαιότερα ήμουν ενεργό μέλος του ελληνικού Τμήματος του ICOMOS, υπήρξα μέλος του Δ/Σ και μέλος της ομάδας των experts στη Διεθνή Επιστημονική Επιτροπή του Πολιτιστικού Τουρισμού (ICCT) στα πλαίσιο της οποίας οργάνωσα το 1995 την ετήσια συνάντηση μας στους Δελφούς και ένα εργαστήριο (workshop) στη Ρόδο το 2003.

• Επίσης συμμετείχα στη σύνταξη της Χάρτας του Πολιτιστικού Τουρισμού, την οποία έχω μεταφράσει και δημοσιεύσει (Τεχνικά Χρονικά, 1η έκτακτη έκδοση1995).

• Ως εντεταλμένη εκπρόσωπος της ICCT συμμετείχα στην διεθνή (UNESCO, Συμβούλιο της Ευρώπης, ICOMOS) ομάδα σύνταξης της Διακήρυξης για τις Πολιτιστικές Διαδρομές της ΝΑ Ευρώπης (Βάρνα 2001 ) και στη διεθνή διάσκεψη της Αθήνας (Athens Summit 2008) του ΥΠΠΟ για τη σύνταξη της χάρτας των υδάτινων διαδρομών της ΝΑ Ευρώπης. Με επιτροπή εκπροσώπησης του ICOMOS και ΤΕΕ πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στην Αλβανία για την καταγραφή μνημείων ελληνικού ενδιαφέροντος.

• Τέλος συμμετείχα στα συνέδρια του ICOMOS στην Ιταλία (1993), στη Πορτογαλία (1996) και στο Μεξικό (1999).

• Υπήρξα μέλος του Ινστιτούτου Φρουρίων και πύργων του ΤΕΕ. μέλος της UIA (συμμετείχα σε συνέδρια στη Μαγιόρκα, την Βαρκελώνη κ. αλλού).

• Είμαι μέλος του ΣΑΔΑΣ (συμμετείχα στην επιτροπή για τους όρους δόμησης σε προστατευόμενους οικισμούς), του ΤΕΕ (συμμετοχή σε επιτροπές και σεμινάρια).

• Ως μέλος επιτροπών έχω συμμετάσχει στην οργάνωση δώδεκα επιστημονικών συνεδρίων και στην επιμέλεια εκθέσεων μεταξύ των οποίων: «Le Corbusier»  στο ΕΜΠ, «Αιγαίο, η ιστορική μελέτη των οικισμών και η αρχιτεκτονική της κατοικίας» στο ΕΙΕ, «Το αρχιτεκτονικό έργο του Ντ. Παπαϊωάννου» –Αθήνα ΕΜΠ και Πολιτιστικό Κέντρο Ξάνθης, «Αθηναϊκές Κατοικίες του Μοντέρνου Κινήματος» στο Μουσείο Μπενάκη-Πειραιώς, κ.λπ.